«Πετριχώρα, η ιστορία του γιοφυριού της Άρτας»

Πριν από 1 εβδομάδα

0 Χρόνος ανάγνωσης 7 λεπτά

«Πετριχώρα,-η-ιστορία-του-γιοφυριού-της-Άρτας» — «Πετριχώρα, η ιστορία του γιοφυριού της Άρτας»

Η «DOT Ensemble» στη σκηνή του Θεάτρου Τ στη Θεσσαλονίκη

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Στην ανατολική όχθη του Άραχθου, κοντά στην αρχή της γέφυρας, σώζεται μεγάλος πλάτανος, ο πλάτανος του Αλή πασά, γιατί -όπως λένε- στον ίσκιο του καθόταν ο Αλής και έβλεπε κρεμασμένους απ’ τα κλαδιά του όσους είχε καταδικάσει σε θάνατο με απαγχονισμό.

“- Τ’ έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος με τις ριζούλες στο νερό; – Αλή πασάς επέρασε…”

Πάνε χρόνια που το γεφύρι ορφάνεψε απ’ το φυσικό του σύντροφο, το νερό, εφόσον μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος Πουρναριού, δεν υπάρχει συνεχής ροή στο ποτάμι. Έτσι, το μνημείο έπαψε να δροσίζει τα πόδια του, κατάντησε εκκλησιά χωρίς εικόνες, βρύση χωρίς νερό. Αλλά το γεφύρι είναι παρόν κι έχει φωνή. Και μιλάει και μέσα από την παραστατική τέχνη. Και διηγείται ιστορίες με τραγούδια και μοιρολόγια, και ζωντανεύει φαντάσματα που του δίνουν διάρκεια. Ατελεύτητη!

Μια ιδέα και έρευνα χρόνων του σκηνοθέτη Χάρη Θώμου, η οποία βασίζεται στο θρυλικό δημοτικό τραγούδι “Το γιοφύρι της Άρτας” και τις βαλκανικές εκδοχές του.

Η μυρωδιά της γης με τις πρώτες σταγόνες της βροχής.

Η χώρα που τα πουλιά μιλούν κι οι γυναίκες θυσιάζονται για να θεμελιωθεί ο κόσμος.

Η παραλογή αυτή είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία ότι για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων.

Μια κατάρα που μετατρέπεται σε ευχή και μια προφητεία που ζητά την ανατροπή,

την κατάρριψη της προκατάληψης και τον σεβασμό στη φύση και τη ζωή.

Μια διαδρομή στον χώρο και τον χρόνο που φέρνει την ανθρώπινη ανάγκη για υπέρβαση, αντιμέτωπη με τη μοίρα.

Ο μύθος γνωστός και με πανάρχαιες ρίζες. Με μικρές παραλλαγές συναντάται στις παραδόσεις και άλλων βαλκανικών λαών. Για να θεμελιωθεί το γεφύρι πρέπει να θυσιαστεί η γυναίκα του Πρωτομάστορα. Η ιστορία για τον αγώνα του ανθρώπου να κερδίσει τη ζωή του, να τιθασεύσει τη φύση και τον εαυτό του. Ένας αγώνας επίμονος, πολλές φορές απελπισμένος, άνισος, γεμάτος τραγικότητα και διαψεύσεις. Σχεδόν πάντα, μεγαλειώδης, εφόσον η ανάγκη της θυσίας της ατομικής ευτυχίας είναι για την ωφέλεια του συνόλου.

Ένας μύθος, που αναμετριέται με το εδώ και το τώρα· με την ευθύνη κάθε απόφασης, με την τραγικότητα του ανθρώπου μπροστά στην Ιστορία.

Ένας άντρας, μια γυναίκα, μια κοινωνία που ζητά απεγνωσμένα λύση. Οι απαντήσεις παλιές αλλά η ευθύνη απέναντι στο δίλημμα ίδια.

Ένας λαός που απεγνωσμένα ψάχνει τους ήρωές του.

Μια παράσταση για το κοινό μαζί με το κοινό.

Η “Πετριχώρα” – Ηπειρώτικη ντοπιολαλιά του «πετριχώρ»: η ιδιαίτερη μυρωδιά της γης μετά τη βροχή – είναι μια μυσταγωγική σκηνική εμπειρία που ζωντανεύει μια παράδοση αιώνων.

Βασισμένη στο θρυλικό δημοτικό τραγούδι «Το Γιοφύρι της Άρτας» και τις βαλκανικές εκδοχές του, φέρνει στο προσκήνιο μια αρχέγονη ιστορία και εξερευνά τη λεπτή γραμμή που χωρίζει το ατομικό από το συλλογικό, ενώ μας καλεί να αναρωτηθούμε

«Τι κοινωνία είναι αυτή που χρειάζεται να χτίσει Λυγερές για να προοδεύσει;»

Βυθιζόμενοι σε μιαν άλλη πραγματικότητα γινόμαστε κοινωνοί της ιστορίας της Λυγερής, από την πρώτη επαφή της με τη μοίρα, έως την τελική προδοσία από τον Πρωτομάστορα και τους υπόλοιπους συντοπίτες της, και τον τραγικό χαμό της στον υγρό τάφο του γεφυριού.

Η “Πετριχώρα” είναι μια παράσταση του θεάτρου της επιτέλεσης. Η επιτέλεση είναι ταυτόχρονα αντικείμενο ανάλυσης και μεθοδολογικής προσέγγισης του μύθου από τον σκηνοθέτη Χάρη Θώμο και τη δραματουργό Αμαλία Κοντογιάννη, έτσι ώστε να φέρει τους θεατές πρόσωπο με πρόσωπο με την ίδια την ουσία της παράδοσης.

Μέσα από τελετουργικά σχήματα, εκφραστική κίνηση, φωνή και παραδοσιακό τραγούδι σχηματίζεται μια πολυφωνική κοινότητα εννέα σωμάτων που χτίζουν και γκρεμίζουν αδιάκοπα τον κόσμο της ιστορίας, προσπαθώντας να δώσουν απάντηση σ΄ ένα παλιό ερώτημα:

Μπορούν να συμβαδίσουν το ατομικό και το συλλογικό, η πρόοδος και η παράδοση, η επιστήμη και η φύση;

Ο Χάρης Θώμος έκανε ενδελεχή έρευνα στο τραγούδι και στην Παράδοση, στους συμβολισμούς του και στις προεκτάσεις του στο πέρασμα των χρόνων και κατέληξε στην αφηγηματική του παράσταση- περφόρμανς: Παρά τον παραμυθιακό χαρακτήρα της μπαλάντας, ο αποτρόπαιος φόνος θα ήταν δύσκολα αποδεκτός αν το τραγούδι δεν απηχούσε την ιερότητα που είχε κάποτε μια τέτοια θυσία. Ένδειξη, ίσως, της διαισθητικής αυτής μνήμης είναι ότι και σήμερα μπορεί να αναπαρίσταται ιεροτελεστικά, χωρίς όργανα, σε μια αίθουσα ή σ’ έναν μεγάλο νεκρολατρικό χορό, κατατάσσοντας τη γυναίκα του πρωτομάστορα στη χορεία των ανώνυμων εμβληματικών νεκρών που τιμώνται δοξαστικά. Η τελετουργική απόδοση της περφόρμανς στη σκηνή του θεάτρου «Τ» είναι μυσταγωγική. Τουλάχιστον.

Το «γεφύρι της Άρτας» είναι τραγούδι πολύστιχο. Η αφήγηση γενικά είναι αντικειμενική και oι ηθοποιοί – αφηγητές και μύστες είναι ετεροδιηγητικοί. Ωστόσο, σε αρκετά σημεία κυριαρχεί ο δραματικός ενεστώτας που προσδίδει στο τραγούδι διαχρονικότητα (π.χ. Μοιρολογούν, πιάνει, μηνάει, τους χαιρετά…).

Στην αφήγηση παρεμβάλλεται ο διάλογος που ζωντανεύει το τραγούδι και το κάνει θεατρικό δρώμενο (π.χ. «Α, δε στοιχειώσετε άνθρωπο…», «Γοργά ντύσου…», «Γεια σας…»).

Το περιεχόμενο είναι πλαστό με μαγικά στοιχεία: συμβαίνουν παράδοξα γεγονότα: γκρέμισμα του γιοφυριού κάθε βράδυ, ανθρώπινη ομιλία πουλιού.

Η υπόθεση είναι ολοκληρωμένη και το τέλος της δραματικό: χτίσιμο Λυγερής.

Και το Πουλί έχει διπλό ρόλο: Λειτουργεί ως εντολοδόχος της μοίρας για να δώσει λύση στο αδιέξοδο (αποκαλύπτει τη λύση του προβλήματος). Λειτουργεί ως αγγελιαφόρος, προκειμένου να εκτελεστεί η εντολή (δίνει το μήνυμα στη γυναίκα).

Πρέπει να επισημάνω τα εξής: είναι πολύ συνηθισμένη τεχνική στα δημοτικά τραγούδια, τα ζώα, τα πουλιά και το φυσικό περιβάλλον να συμμετέχουν στην υπόθεση. Στην περίπτωσή μας, λοιπόν, το πουλάκι προσωποποιείται. Εξαιρετική η Αριάδνη Κώστα στον ρόλο.

Προκύπτει ιδιαίτερη τραγικότητα από την επιλογή δύο διαφορετικών επιρρημάτων, που μάλιστα ακούγονται περίπου το ίδιο (παρήχηση: αργά-γοργά): η εντολή του Πρωτομάστορα είναι να ετοιμαστεί η γυναίκα του αργά για να έρθει στο γεφύρι, γεγονός που δείχνει ίσως την κρυφή αλλά μάταιη ελπίδα του να σωθεί και, πιο πιθανό, να αποκαλύπτει την επιθυμία του να παρατείνει όσο μπορεί τη ζωή της. Από την άλλη μεριά το πουλί παρακούει και της λέει να ετοιμαστεί γοργά, λόγω της ομοιότητας των δύο λέξεων, αλλά, κυρίως, για να εφαρμοστεί το μοιραίο.

Με βάση τα παραπάνω, η παράσταση επιτείνει την ένταση στους θεατές, εφόσον τους έχει καθηλώσει η δραματικότητα κι επειδή ο Πρωτομάστορας, ως υπεύθυνος του έργου, είναι αυτός που πονάει περισσότερο με τη θυσία και καλείται να αποφασίσει στο δίλημμα: άρνηση θυσίας της γυναίκας του, με συνέπεια το γκρέμισμα γεφυριού της Άρτας ή αποδοχή της μοίρας, άρα στέριωμα γεφυριού;

Υπάρχει, δηλαδή, αντίθεση ανάμεσα στο θέλω (επιθυμία, συναίσθημα) και στο πρέπει (λογική, καθήκον), ωστόσο, η κατάληξη είναι η υποταγή στο μοιραίο (ρίχνει μέγα λίθο).

Μπορούμε να τον συγκρίνουμε με τον Ισαάκ και τον Αγαμέμνονα, που κλήθηκαν να θυσιάσουν τα παιδιά τους. Νιώθει κι αυτός μεγάλο πόνο με την ιδέα ότι πρέπει να θυσιάσει τη γυναίκα του και συγκρούεται μέσα του η αγάπη με το καθήκον αφού είναι υποχρεωμένος να ολοκληρώσει το έργο του.

Κρίνει από την αρχή ότι δεν έχει περιθώρια να αντισταθεί στη φωνή του πουλιού που είναι η φωνή της μοίρας και αποφασίζει άμεσα να στείλει το μήνυμα στη γυναίκα του να έρθει. Επειδή τη λυπάται, της παραγγέλνει να μη βιαστεί για να καθυστερήσει το μοιραίο. Ύστερα από τη λύπη, έρχεται η συμπόνια όταν βλέπει την ανυποψίαστη Λυγερή να χαιρετάει ευδιάθετα. Αλλά και πάλι το «πρέπει» νικάει την αγάπη. Δεν υποκύπτει στα παρακάλια της, αλλά πρωτοστατεί στη θανάτωσή της.

Τραγικό πρόσωπο είναι και η Λυγερή. Η χαρά, η αγάπη και το ενδιαφέρον για τον άντρα της την ώρα της άφιξης, που φαίνονται στον χαιρετισμό, σκιάζεται από την κακή διάθεση και τη θλίψη του. Επίσης, την προθυμία της να κατεβεί ανυποψίαστη στο ποτάμι, τη διαδέχεται η αγωνία και ο πανικός, όταν αντιλαμβάνεται την απάτη και την παγίδα που της έχει στήσει. Αντιδρά παρακαλώντας με παράπονο και τρυφερότητα και εκφράζοντας πικρία για το οικογενειακό της δράμα. Όταν διαπιστώνει ότι η θυσία της είναι αναπότρεπτη, επιδίδεται σε κατάρες με αγανάκτηση. Τότε της θέτουν το εκβιαστικό δίλημμα: αν επιμείνει στις κατάρες, θα θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του αδερφού της. Από τη σύγκρουση θα βγει νικητής η αδελφική αγάπη, ενώ οι κατάρες θα μετατραπούν σε ευχές.

Οι συντονισμένοι με πολλή δουλειά εννέα ηθοποιοί της «DOT Ensemble» : Άννα Μαρία Γάτου, Νεφέλη Γκίκογλου, Γιούλη Ευθυμίου, Δημήτρης Κρίκος, Αριάδνη Κώστα,

Ευαγγελία Μπότση, Λένα Νεστορίδου, Γεωργία Ποντσουκτσή και Θάνος Πουμάκης, μια ανομοιογενής ομάδα, επειδή και σε αντίστοιχες ιεροτελεστίες οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί στην όψη και στην εσωτερική παρόρμηση, ακολουθούν τη διδασκαλία κίνησης της Μαριάνθης Ψωματάκη με τρόπο μυσταγωγικό, υποβλητικό και επιβλητικό στην αίθουσα.

Η γυναίκα του Πρωτομάστορα (δυναμικός ο Δημήτρης Κρίκος) στην παράσταση του Χάρη Θώμου εκπροσωπείται από μια νύφη, μια γυναίκα ( υπέροχη η καλλικέλαδη Ευαγγελία Μπότση) μέσα στο σφρίγος της νεότητας, μια γυναίκα, τυλιγμένη σε άσπρο σεντόνι – σάβανο, σαφώς σκηνοθετικό εύρημα, προϊδεάζοντας το κοινό για την τραγική κατάληξη. Εκπροσωπεί, θα λέγαμε, την αγνότητα, την πίστη, τη θυσία και την ακολουθία των μυστών.

Η εικόνα της Λυγερής, μπορεί και να παραπέμπει και στο φάντασμα της νύφης, εκείνης της μυστηριώδους παρουσίας που φτάνει στο τέλος να καταριέται, αλλά αναλογιζόμενη ότι έχει και έναν αδελφό που, ενδέχεται να περάσει από το καταραμένο γεφύρι, καταλήγει να αποσύρει την κατάρα της.

Στον αντίποδα της εικόνας αυτής, υπάρχει η ζωντανή τελετουργική παρουσία της ομάδας, που είναι οι χωρικοί, οι εργάτες, οι μάστορες, ο Χορός. Τα δυνατά της σημεία: το σωματικό θέατρο, η μουσική -ηχοτοπία του Μάριου Αποστολακούλη, το παραδοσιακό τραγούδι που δίδαξε η Νατάσα Τσακηρίδου και οι φωτισμοί της Αθηνάς Μπανάβα.

Το λιτό σκηνικό της Κατερίνας Κουκότα και τα κοστούμια της ιδίας και της Νεφέλης Νικολαΐδη, επιτρέπουν την απρόσκοπτη κίνηση σε όλη τη διάσταση της σκηνής.

Η Πετριχώρα είναι μια χώρα που δεν χτίσαμε ακόμη,

ένα τραγούδι που δεν βρήκε τα λόγια να πει την αλήθεια,

μια πορεία που καλούμαστε να αποφασίσουμε μαζί.

Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Χάρης Θώμος

Δραματουργία: Αμαλία Κοντογιάννη

Β. Σκηνοθέτη: Θεοχάρης Μπαϊρακταρίδης

Κίνηση: Μαριάνθη Ψωματάκη

Μουσική – Ηχοτοπία: Μάριος Αποστολακούλης

Διδασκαλία παραδοσιακού τραγουδιού: Νατάσα Τσακηρίδου

Φωτισμοί: Αθηνά Μπανάβα

Σκηνογραφία: Κατερίνα Κουκότα