«Ο Συρανό» του Εντμοντ Ροστάν στη Θεσσαλονίκη-Θέατρο Αριστοτέλειον

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ ΛΕΜΟΝΤΖΗ

Ένα θεατρικό «έπος» σε έμμετρους ομοιοκατάληκτους στίχους, μια ηρωική κωμωδία στην οποία συνενώνονται το γέλιο και το δάκρυ, η ποίηση, το δράμα και το μπουρλέσκ, ίσως και μια έμμεση «καταγγελία» της σκοτεινής υπόθεσης Ντρέυφους, από την οποία διχάζεται, στο τέλος του 19ου και την αρχή του 20ού αιώνα, η Γαλλία: ρατσισμός, μηχανορραφίες της εξουσίας, υποκρισία. Κεντρικός ήρωας είναι ο πιο διάσημος «μυταράς» όλων των εποχών, ο περίφημος Συρανό, αναρχικός κι ασυμβίβαστος ποιητής και ξιφομάχος, που τον ερμήνευσαν οι πιο λαμπεροί ηθοποιοί – από τον Χοσέ Φερέρ μέχρι τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ.

Κύκνειο άσμα του ρομαντισμού, το έργο Συρανό ντε Μπερζεράκ του Εντμόν Ροστάν (πρώτη παρουσίαση το 1897) μεταφράστηκε από τον Στρατή Πασχάλη το 2007 χωρίς καμία περικοπή ή διασκευή, πανομοιότυπο νοηματικά και μορφολογικά με το γαλλικό πρωτότυπο.

Όμως, με αφορμή την παράσταση στο Θέατρο από τον Γιώργο Νανούρη, έγινε επανέλεγχος και επικαιροποίηση εκείνης της μετάφρασης που, συντομεύτηκε, εν μέρει διασκευάστηκε και «εκσυγχρονίστηκε» σε κάποια σημεία. Στο μεγαλύτερό της μέρος, παρ’ όλα αυτά, δε διαφοροποιήθηκε ούτε ως προς το πνεύμα ούτε ως προς το γράμμα του πρωτοτύπου.

Στο πρόσωπο του Συρανό, η Γαλλία βρίσκει τη χαμένη της έμπνευση. Πίσω από τη μεγάλη του μύτη, το εμφανισιακό ελάττωμα που είναι η αιτία του στιγματισμού του, υπάρχει η υπόσχεση μιας μεγάλης ψυχής για αιώνια πίστη σε μια αγάπη χωρίς αντίκρισμα.

Το έργο αντιπαραθέτει στο χάος ένα σημείο αναφοράς, έναν στόχο: τον άνθρωπο σε όλο του το μεγαλείο. Προβάλλει τον ήρωα που μάχεται θαρραλέα με τα προβλήματα της καθημερινότητας, τον ρομαντικό ποιητή που το όραμά του δίνει διέξοδο και ελπίδα. Με άλλα λόγια, προβάλλει την ακρότητα του έρωτα, την παραφορά του θάρρους και τη μαγεία της ποίησης, σαν τα μόνα ικανά να σώσουν τον κόσμο, τότε, τώρα και πάντα.

Ο αριστοτέχνης στον έμμετρο λόγο Ροστάν, κατόρθωσε με τη μυθοπλαστική μαστοριά του, την αμεσότητα του λόγου του, το χιούμορ του, και με το πνεύμα του δύσμορφου ήρωά του να γράψει μια ποιητική αλληγορία για τη σχετικότητα της φυσικής ομορφιάς και ασχήμιας, αντιπαραθέτοντας στην ασχήμια το κάλλος, την υπεροχή του πνεύματος, τον αγνό έρωτα, τον αλτρουισμό, τη γενναιότητα, τη φιλία.

Οπότε, στην παράστασή μας, ένας αφηγητής (Γιώργος Νανούρης), μας οδηγεί στον κόσμο του έμμετρου ρομαντικού δράματος του Εντμόντ Ροστάν, όπου κεντρικός ήρωας είναι ο ασυμβίβαστος ιππότης και ποιητής Συρανό ντε Μπερζεράκ (Μιχάλης Σαράντης), που είναι ερωτευμένος με τη Ρωξάνη (Λένα Παπαληγούρα).

Θεωρεί, όμως, πως εκείνη δε θα τον δει ποτέ ερωτικά, εξαιτίας της μεγάλης μύτης του, χρόνιο αντικείμενο χλευασμού του περιγύρου του. Τη Ρωξάνη πολιορκεί και ο πλούσιος Κόμης Ντε Γκις (Δημήτρης Λιόλιος).

Εκείνη είναι ερωτευμένη με τον όμορφο Κριστιάν (Ιάσονας Παπαματθαίου),

από τον οποίο λείπει και το πνεύμα και η ευφράδεια.

Ο Συρανό συμφωνεί με τον Κριστιάν να γίνει η σκιά του, η φωνή και οι λέξεις του, ώστε να τον βοηθήσει να την κατακτήσει.

Ουσιαστικά, με αυτόν τον τρόπο εκφράζει τα δικά του αισθήματα στην αγαπημένη του.

«Απόψε είναι όλα όμορφα, τερπνά και μαγεμένα.

Στα λέω αυτά και με ακούς. Εσύ! Ακούς εμένα!»

Ο Ροστάν ήταν ο πρώτος που έφερε τον Συρανό στην επιτυχία, επειδή η επίσημη γαλλική κουλτούρα τον θεωρούσε επί μακρόν αιρετικό και τρελό, αργώντας δύο αιώνες να αναγνωρίσει την ιδιοφυΐα του.

Για να τα πούμε και όλα, όταν επινόησε τη μεγάλη μύτη, το έκανε επειδή οι συγγραφείς έχουν κάποια «πρότυπα» κι αυτός ήταν επηρεασμένος από τον Βίκτωρα Ουγκό και απ’ τον καμπούρη γελωτοποιό του, τον Τριμπουλέ. Σαφώς εμπνεύστηκε και από τη γαλλική όπερα, επειδή ο έμμετρος λόγος είναι εμπνευσμένος από τη δομή της «άριας».

Ο τρόπος που είναι ζυμωμένη ολόκληρη η ιστορία είναι αντάξιος ενός γλυκοπλάστη ποιητή, μορφή εμπνευσμένη εν μέρει απ’ τον Ραγκενό, που έζησε πραγματικά στην Οδό Σαιντ Ονορέ, και εν μέρει από τις συνήθειες της Γαλλίας στα τέλη του 19ου αιώνα: τα γαλλικά ζαχαροπλαστεία ήταν, εκείνη την εποχή, πραγματικά στέκια καλλιτεχνών, όπου οι πεινασμένοι και κουρελήδες ποιητές συνήθιζαν να πηγαίνουν με τις μούσες τους.

Στη συμμαζεμένη παράσταση του Γιώργου Νανούρη, ένας αεικίνητος, υπερταλαντούχος, συγκλονιστικός Μιχάλης Σαράντης – Συρανό, ένας εξαιρετικός μουσικός επί σκηνής, Βάϊος Πράπας, μια ομάδα ηθοποιών με καλή χημεία και η επανάγνωση του έργου του Ροστάν από τον καθηγητή Στρατή Πασχάλη, λειτουργούν υποδειγματικά.

Με την ευρηματική, ευφρόσυνη, καλαίσθητη, ευφάνταστη, παιγνιώδη, γλυκόπικρα χιουμοριστική και πιο εξωστρεφή σκηνοθεσία του, ο Γιώργος Νανούρης, απαλλάσσει το έργο από το συμβατικό θέαμα.

Με γνώση ότι ο Ροστάν ανέβασε – λίγο μετά τη συγγραφή του – το 1897 το έργο, για να προσφέρει ένα αντίδοτο στο νατουραλιστικό δράμα, η σκηνοθεσία βλέπει ένα παλιό έργο με φρέσκια ματιά, και η τρυφερότητα και η αγάπη με την οποία προσεγγίζει το κείμενο και τον βασικό του ήρωα, μετατρέπει την κωμωδία του Γάλλου συγγραφέα σε μελέτη σωματικής και γλωσσικής αυτοεκτίμησης και μας ταξιδεύει έξω από τη σκληρή πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου μας.

Η πρόκληση της ευθυγράμμισης του γαλλικού στίχου με την ελληνική έμμετρη ομιλία, διατηρώντας την αρχική χάρη, την αριστεία και τη δραματική του ποιότητα, δίχως να γίνει άκαμπτη ή να θυσιαστεί το παιχνίδι των λέξεων, είναι αναμφίβολα ένα δύσκολο εγχείρημα. Ωστόσο, ο βραβευμένος ποιητής, λογοτέχνης και μεταφραστής Στρατής Πασχάλης, το απογειώνει με μια οξυδερκή μετάφραση που αποπνέει αυθεντικότητα και ζωντάνια, βοηθώντας ουσιαστικά τη σκηνοθεσία.

Το μεγάλο συν της παράστασης είναι αυτός ο σπουδαίος, απολαυστικός, εξαίσιος Μιχάλης Σαράντης. Φιλτράρει όλες τις διαδρομές του ήρωά του: Από τη ναρκισσιστική εξωστρέφεια και τη γιορτή του έρωτα, έως τη βαθιά ματαίωση και τη γλυκιά απελπισία.

Στη σκηνή της εξομολόγησης κάτω από το μπαλκόνι της Ρωξάνης, ο ηθοποιός συναντά την αληθινή συγκίνηση και μας την προσφέρει απλόχερα. Η απίστευτη σωματική του ευελιξία αποτυπώνει με ακρίβεια την ηρωική διάσταση του ρόλου, αφού έχει ήδη κατακτήσει την ψυχή του Συρανό, με μια μεγαλόπνοη ερμηνεία.

Αν και η παράσταση τού ανήκει, αυτό δε σημαίνει πως και οι υπόλοιπες ερμηνείες των Ιάσωνα Παπαματθαίου και Δημήτρη Λιόλιου, δεν αξίζουν επαίνους. Το αντίθετο, μάλιστα.

Η Ρωξάνη – Λένα Παπαληγούρα, πάντα απολαυστική, συντονίζεται δυνατά με τον Συρανό, ιδίως στην επίμαχη σκηνή της εξομολόγησης, αλλά και στο φινάλε.

 Ατμοσφαιρικοί οι φωτισμοί στα ονειρικά κάδρα που σχεδίασε ο ίδιος ο σκηνοθέτης, υπεύθυνος και για τον σκηνικό χώρο.

 Εν πολλοίς, πρόκειται για μια καλοστημένη, ενδιαφέρουσας αισθητικής παράσταση, με αδιαφιλονίκητο πλεονέκτημα την ερμηνεία του μοναδικού Μιχάλη Σαράντη, σε μια ιστορία για την αξία της φιλίας, την ομορφιά της διαφορετικότητας και τη δύναμη της αγάπης.

Συντελεστές:

Συγγραφέας: Εντμόν Ροστάν

Μετάφραση– Διασκευή: Στρατής Πασχάλης

Σκηνοθεσία- Φωτισμοί: Γιώργος Νανούρης

Μουσική: Βάιος Πράπας

Μουσικός επί σκηνής: Αθηνόδωρος Καρκαφίρης

Σκηνικός χώρος: Γιώργος Νανούρης

Ενδυματολογική επιμέλεια: Τζίνα Ηλιοπούλου, Λίνα Σταυροπούλου

Βοηθός σκηνοθέτη: Νικήτα Ηλιοπούλου

Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή

Πρωταγωνιστούν: Μιχάλης Σαράντης, Λένα Παπαληγούρα, Ιάσονας Παπαματθαίου, Δημήτρης Λιόλιος και ο Γιώργος Νανούρης στον ρόλο του Αφηγητή.

Η διασκευή έγινε με τη συνεργασία του Γιώργου Νανούρη για τις ανάγκες της συγκεκριμένης παράστασης

Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη

 ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ